Erişkin Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Klinik Özellikler, Tanı ve Tedavi Yaklaşımları

Erişkin Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Klinik Özellikler, Tanı ve Tedavi Yaklaşımları

Güncelleme: 18.05.2025 - Editör

Erişkin Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Klinik Özellikler, Tanı ve Tedavi Yaklaşımları

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocuklukta başlayan ancak erişkinlikte de devam edebilen nörogelişimsel bir bozukluktur. Erişkin DEHB, dikkat dağınıklığı, dürtüsellik, organizasyon becerilerinde zayıflık ve zaman yönetimi sorunları gibi belirtilerle karakterizedir.

DEHB, geleneksel olarak çocukluk çağı bozukluğu olarak sınıflandırılsa da, semptomların önemli bir kısmı erişkinlik dönemine kadar devam etmektedir. Yapılan çalışmalar, çocuklukta DEHB tanısı almış bireylerin yaklaşık %50-70’inin erişkinlikte de semptomlar göstermeye devam ettiğini ortaya koymaktadır. Ancak erişkin DEHB, daha az belirgin hiperaktivite ve daha fazla dikkat eksikliği ile kendini gösterdiği için sıklıkla gözden kaçabilmektedir.

Erişkin DEHB Belirtileri

Erişkin DEHB’de belirtiler üç temel başlık altında incelenir:

  1. Dikkat eksikliği: Organizasyon sorunları, dikkatin çabuk dağılması, görevleri tamamlayamama.
  2. Dürtüsellik: Sıra beklemekte zorlanma, düşünmeden konuşma veya hareket etme.
  3. Hiperaktivite: İçsel huzursuzluk, sürekli hareket etme ihtiyacı, yerinde duramama (özellikle zihinsel).

Belirtiler iş yaşamı, akademik performans, sosyal ilişkiler ve duygusal düzenleme üzerinde önemli olumsuz etkiler yaratabilir.

DSM-5’e Göre Tanı Kriterleri

  • En az 5 semptomun 17 yaşından sonra da devam etmesi,
  • Semptomların 12 yaşından önce başlamış olması,
  • Farklı ortamlarda işlevsellik bozukluğuna yol açması,
  • Başka bir psikiyatrik ya da nörolojik bozuklukla açıklanamıyor olması gerekmektedir.

Erişkin DEHB’nin toplumda görülme sıklığı yaklaşık %2-5 arasında değişmektedir. Ancak tanı oranı daha düşüktür çünkü erişkin bireyler belirtileri farklı şekillerde deneyimlemekte veya semptomları başka bozukluklarla karıştırılabilmektedir.

Erişkin DEHB ile Sık Görülen Eştanılar

  • Depresyon
  • Anksiyete bozuklukları
  • Madde kullanım bozuklukları
  • Borderline kişilik bozukluğu

Bu eştanılar tanı sürecini zorlaştırmakta ve tedavi planının kompleks hale gelmesine neden olmaktadır.

Tedavi Yaklaşımları

Farmakoterapi

  • Stimulantlar: Metilfenidat ve amfetamin türevleri, DEHB tedavisinde en yaygın kullanılan ilaçlardır.
  • Non-stimulantlar: Atomoksetin, guanfacin ve bazı antidepresanlar alternatif olarak kullanılabilir.

Psikoterapi

  • Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Zaman yönetimi, planlama becerileri ve dürtü kontrolü konularında etkilidir.
  • Koçluk ve Psiko-eğitim: Bireyin bozukluğu tanıması, baş etme stratejileri geliştirmesi açısından önemlidir.

Erişkin DEHB, yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyen ancak çoğunlukla tanı konulmayan bir bozukluktur. Tanı ve tedavi süreçlerinin iyileştirilmesi, multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Erken tanı ve uygun müdahale ile bireylerin akademik, mesleki ve sosyal yaşamlarında işlevsellik kazanması mümkündür.

Erişkin DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) – Sıkça Sorulan Sorular

1. Erişkin DEHB nedir? DEHB, çocukluk çağında başlayan ancak yetişkinlikte de devam edebilen nörogelişimsel bir bozukluktur. Dikkat dağınıklığı, dürtüsellik ve hiperaktivite gibi belirtilerle kendini gösterir. Yetişkinlerde, genellikle odaklanma sorunları, unutkanlık ve zaman yönetiminde güçlükler ön plandadır.
2. DEHB sadece çocuklarda mı görülür? Hayır. DEHB çocuklukta başlar ama birçok bireyde yetişkinlikte de devam eder. Bazı kişilerde çocuklukta fark edilmez, belirtiler yetişkinlikte iş, ilişkiler veya akademik sorunlarla ortaya çıkar.
3. Yetişkinlerde DEHB belirtileri nelerdir?
  • Odaklanmakta zorluk
  • İşleri organize edememe
  • Sık eşya kaybetme
  • Unutkanlık ve erteleme alışkanlığı
  • Sabırsızlık, sık sık söz kesme
  • Huzursuzluk hissi, yerinde duramama
  • Zaman yönetimi sorunları
  • Dürtüsel davranışlar (ani alışveriş, ani kararlar)
4. DEHB ile kaygı ya da depresyon arasında bir bağlantı var mı? Evet. DEHB olan erişkinlerde anksiyete (kaygı bozuklukları), depresyon, madde kullanımı ve uyku bozuklukları gibi eşlik eden psikiyatrik rahatsızlıklar daha sık görülür.
5. Erişkin DEHB nasıl teşhis edilir? Teşhis, bir psikiyatri uzmanı tarafından detaylı bir psikiyatrik değerlendirme ve gerekirse ölçek/testlerin kullanımıyla konur. Çocukluktan itibaren süregelen belirtilerin varlığı önemlidir.
6. DEHB'nin nedenleri nelerdir?
  • Genetik yatkınlık (aile öyküsü çok önemlidir)
  • Beyindeki dopamin ve noradrenalin dengesizlikleri
  • Nörogelişimsel farklılıklar
  • Doğum öncesi ya da sonrası bazı risk faktörleri
7. Erişkin DEHB tedavi edilebilir mi? Evet. Tedavi genellikle aşağıdakileri içerir:
  • İlaç tedavisi: Dikkat artırıcı ilaçlar (stimülanlar) veya bazı antidepresanlar
  • Psikoterapi: Özellikle bilişsel davranışçı terapi (BDT)
  • Zaman yönetimi ve planlama becerilerini geliştirme
  • Yaşam tarzı değişiklikleri
8. İlaçsız tedavi mümkün mü? Bazı bireylerde yalnızca terapi ve davranışsal müdahaleler yeterli olabilir. Ancak orta-ileri düzeyde DEHB’de ilaç tedavisi oldukça etkilidir. Karar, kişisel ihtiyaçlara ve uzman önerisine göre verilir.
9. İş hayatında DEHB’nin etkileri nelerdir?
  • Görevleri tamamlama konusunda zorlanabilir
  • Zaman yönetiminde güçlük yaşayabilir
  • Sık sık iş değiştirebilir
  • Yaratıcılık ve pratik zeka gibi güçlü yönlere sahip olabilir
Uygun destekle oldukça başarılı kariyerler mümkündür.
10. Erişkin DEHB kalıcı mıdır? DEHB kronik bir durumdur ancak tedavi ve uygun yaşam yönetimiyle belirtiler büyük oranda kontrol altına alınabilir. Bireyler üretken ve tatmin edici bir yaşam sürdürebilirler.