Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Sadece Dikkat Dağınıklığından Fazlası

Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Sadece Dikkat Dağınıklığından Fazlası

Güncelleme: 12.07.2025 - Editör

Sevgili Ebeveynler,

Çocuğunuzun okulda, evde veya arkadaşlık ilişkilerinde yaşadığı zorluklar sizi endişelendiriyor olabilir. Belki de "neden dikkatini toplayamıyor?", "neden bu kadar hareketli?" veya "düşünmeden hareket ediyor" gibi sorularla boğuşuyorsunuzdur. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) hakkında çok şey duymuş olsanız da, bu durumun gerçekte ne anlama geldiğini ve çocuğunuzun hayatını nasıl etkilediğini derinlemesine anlamak önemlidir. DEHB, basit bir dikkat dağınıklığından çok daha fazlasıdır; beynin nörogelişimsel bir farklılığıdır.

DEHB'nin Gerçek Yüzü: Beynin Yürütücü İşlevleri

Bilimsel araştırmalar, DEHB'nin aslında "kendini düzenleme eksikliği bozukluğu" olarak tanımlanabileceğini göstermektedir. Bu ne demek? Beynimizin, davranışlarımızı yönetmemizi ve geleceğe yönelik hedeflere ulaşmamızı sağlayan bir dizi önemli "yürütücü işlevi" vardır. Bu işlevler, adeta zihnimizin içsel yöneticileri gibidir. DEHB olan çocuklarda bu yürütücü işlevlerin gelişimi yaşıtlarına göre belirgin bir gecikme gösterir.

Peki, bu yürütücü işlevler nelerdir ve DEHB'de nasıl zorluklar yaratır?

  • Kendi Kendini Durdurma (İnhibisyon): Dürtüsel tepkiler vermeyi veya düşünmeden hareket etmeyi engelleme becerisi, DEHB'li çocuklarda gecikmiştir.
  • Çalışma Belleği: Bilgiyi geçici olarak akılda tutma ve kullanma (örneğin yönergeleri takip etme veya bir görevi tamamlama) zorlukları, DEHB'li çocuklarda dikkat dağınıklığına yol açar.
  • Duygusal Kendini Düzenleme: Duyguları yönetme, özellikle yoğun öfke veya hayal kırıklığı gibi duygusal tepkileri kontrol etme konusunda belirgin güçlükler yaşanır.
  • Planlama ve Problem Çözme: Hedeflere ulaşmak için adımlar belirleme, sorunları öngörme ve çözüm yolları bulma becerileri zayıftır.
  • Organizasyon ve Zaman Yönetimi: Görevleri ve eşyaları düzenleme, zamanı etkin kullanma ve randevuları takip etme konularında belirgin zorluklar görülür.
  • Kendi Kendine Motivasyon: Sıkıcı veya zorlayıcı işlere başlama ve sürdürme konusunda içsel motivasyon eksikliği yaşanır.
  • Farkındalık ve İçgörü: Kendi davranışlarını, hatalarını ve bunların sonuçlarını fark etme becerileri azalmış olabilir.

Çocuğunuzun "dikkatsiz" veya "hiperaktif" davranışları aslında bu derin yürütücü işlevlerdeki zorlukların bir yansımasıdır. DEHB'li bir çocuğun "yürütücü yaşı" (yürütücü işlev becerileri yaşı), kronolojik yaşından ortalama %25-40 oranında daha düşük olabilir. Bu, onların tipik yaşıtlarından farklı beklentilere ihtiyaç duymalarının temel nedenidir.

Tanı Süreci: Ayrıntılı Değerlendirme

DEHB tanısı koymak, sadece birkaç semptoma bakmaktan ibaret değildir. Kapsamlı bir değerlendirme, çocuğunuzun davranışlarının farklı ortamlarda (evde, okulda, arkadaş ortamında) nasıl göründüğünü anlamayı ve bu semptomların günlük hayatındaki işlevselliği ne ölçüde etkilediğini belirlemeyi içerir.

DEHB'nin Nedenleri: Genetik ve Nörolojik Temeller

DEHB, kötü ebeveynlikten, sağlıksız beslenmeden veya aşırı ekran süresinden kaynaklanmaz. Bu, büyük ölçüde genetik ve nörolojik temelleri olan nörogelişimsel bir bozukluktur. Beynin belirli bölgelerindeki gelişimsel farklılıklardan ve işlev bozukluklarından kaynaklanır.

Tedavi: Süreklilik ve Kapsayıcılık

DEHB, tıpkı diyabet gibi, kronik bir durumdur; yani bir "tedavisi" yoktur ama etkin bir şekilde yönetilebilir. Amaç, semptomları tamamen ortadan kaldırmak değil, çocuğunuzun bu zorluklarla başa çıkma ve potansiyelini tam olarak gerçekleştirme becerisini geliştirmektir.

  • Anlayış ve Kabul: Çocuğunuzun durumunu bilimsel temellere dayalı olarak anlamak ve onu olduğu gibi kabul etmek.
  • Çevresel Düzenlemeler ve Uyarlamalar: Ev ve okul ortamını uygun hale getirmek.
  • Davranış Yönetimi ve Ebeveyn Eğitimi: Ebeveynlerin stratejiler öğrenmesi.
  • Okul Destekleri: Öğretmenlerle işbirliği yaparak sınıf içi uyarlamalar sağlamak.
  • İlaç Tedavisi: Beynin yürütücü işlevlerini destekleyen ilaçlar kullanmak; doktor kontrolünde uygulanmalıdır.

Bazı yaklaşımların (örneğin neurofeedback, bilişsel eğitim oyunları gibi) bilimsel kanıtları yetersizdir. Bu tür yöntemlere temkinli yaklaşmak gerekir.

Son Olarak

DEHB tanısı ilk başta bunaltıcı gelebilir, ancak unutmayın ki yalnız değilsiniz. Doğru bilgi, sürekli destek ve kararlılıkla, çocuğunuz bu durumla başa çıkabilir ve başarılı, mutlu bir yaşam sürebilir. Tedavi yalnızca anlık zorlukları azaltmakla kalmaz, aynı zamanda çocuğunuzun gelecekteki yaşam kalitesini ve benlik saygısını da önemli ölçüde artırır.